تولد یک ایده

اواسط بعد از ظهر سوم اکتبر 1930، بیماری که روی تخت بیمارستان مرکزی ماساچوست در بوستون دراز کشیده بود را برای رفتن به دستشویی با ویلچر جا به جا کردند. پس از بازگشت بیمار به تخت ، ناگهان علایم اختلال تنفسی ظاهر شد. دکتر  Edward Churchil  که در حا ل ویزیت بیماران بود ناگهان متوجه این بیمار که ترسیده ، رنگ پریده ، سیانوتیک و پوستش  سرد و مرطوب شده بود ، گردید . او با توجه به وضعیت بیمار، آمبولی ریوی را تشخیص داد . بنابراین به سرعت بیمار را به اتاق عمل منتقل و تحت جراحی آمبولکتومی قرار داد. در طول این عمل دکتر  John Gibbon  مسئول مانیتورینگ قلب ، تنفس و فشار خون بیمار بود.

او در سال 1972 می نویسد : از ساعت 3 عصر  تا 8 صبح روز بعد ، ساعت های سخت و طولانی همراه با سایر اعضای تیم بر بالین بیمار حاضر گشته و هر 15 دقیقه علایم حیاتی بیمار را ثبت می کردم .در آن زمان  شاهد تشخیص صحیح عارضه و و اجرای پروسیجر مناسب در کمترین زمان ممکن بودم و دکتر چرچیل در عرض 6 دقیقه و 30 ثانیه قفسه سینه را باز، و چند لخته بزرگ را از شریان ریوی خارج نمود. اما همه این اتفاقات کمکی به وضعیت بیمار نکرد و او که دچار زجر و دیسترس تنفسی بود در برابر دیدگان گروه و بدون این که بتوان کمکی به او نمود در شرایطی از دست رفت که تنفس به تدریج تندتر و سطحی تر و ضربان قلب کمتر و کمتر و غیر قابل لمس می شد.

اتفاق 3 اکتبر 1930 و  ساعت های متمادی که بر بالین بیمار شاهد اتفاقات ناخوشایند منتهی به مرگ بیمار بودم ، موجب شد تا فکر کنم شاید اگر روشی بود که می توانست خون تیره را از بدن بیمار خارج کرده و با اکسیژن مخلوط و گاز دی اکسید کربن را از آن برداشت نماید و به بیمار باز گرداند ، کمکی به جان بیمار و  نجات او می کرد .  و اگر میسر می شد و می توانستیم قلب و ریه بیمار را از چرخه بدن او خارج کنیم ، در زمان کافی و ایمن  قادر به آمبولکتومی بودیم.

این اتفاق موجب تولد ایده ای گشت که دنیای جراحی را متحول نمود . در فاصله کوتاهی از این اتفاق گیبون دستگاهی را درست کرد که می توانست بخشی از خون بدن را خارج کرده و با اکسیژن مخلوط کند .

تولد جراحی قلب در جهان

1- اولین قدم در 2 سپتامبر 1952 توسط دکتر  F john lewis  و پس از یک دوره تحقیقات آزمایشگاهی بر روی سگ ها به وقوع پیوست . او سرانجام موفق به بستن  ASD  از نوع  secondum  در یک دختر 5 ساله در زیر دید مستقیم ، با بستن خون ورودی به قلب و مختصری کاهش حرارت بیمار شد.  به واقع این اولین عمل بر روی انسان و زیر دید مستقیم بود. دکتر لوئیس این ایده را از آزمایشات  Bigelow  و همکارانش برای سرد کردن بدن بیمار در جراحی قلب گرفته بود.

2- در 5 آوریل سال 1951 ، اولین تلاش ها برای استفاده از ماشین قلب و ریه در جهت برقرار نمودن   Total CPB  که اجازه جراحی داخل قلب رامی داد ، توسط  Denis  و همکارانش در دانشگاه مینه سوتا انجام شد. دو بیمار در طول یک ماه تحت عمل جراحی به شیوه جدید قرار گرفتند که متاسفانه هر دو در اتاق عمل جان خود را از دست دادند

3-مرحله مهم دیگر در می 1953 توسط دکتر گیبون اجرا شد . او کار بر روی پمپ و اکسیژناتورها را از دهه 1930 آغاز و روش کار خود را بر روی 20 سگ توسعه داده بود. نتایج اعمال جراحی او نشان داد که 12 سگ بعد از عمل ترمیم  VSD  به مدت 1 هفته تا 6 ماه زنده ماندند . در سال 1952 او باور داشت که برای کار در کلینیک و اعمال جراحی بر روی انسان آماده است . اولین بیمار او در سال 1953 و با استفاده از روش جدید در گذشت ، اما بیمار دوم در 6 می 1953 جراحی و زنده ماند.

4-روش کراس سیرکولیشن در سال 1954 برای اجرای جراحی در فضای داخل قلب  بنیان نهاده شد. ایده این روش که از یک انسان به عنوان پمپ قلب در اتاق عمل استفاده شود ( علیرغم خطرات موجود ) مدتی غیر قابل قبول و غیر قانونی به نظر می رسید و حتی شک و نگرانی هایی در مورد مشکلات فیزیولوژیک جدی برای آن مطرح بود.

عدم دستیابی به موفقیت در مراکز جراحی قلب آن زمان در بای پس قلب و ریه ، و شک و  تردید بزرگی که در امکان جراحی قلب به وجود آمد، موجب شد تا در 26 مارس 1954  تکنیک کراس سیرکولیشن به عنوان موفقیتی چشمگیر و مهیج  اجرا گردد و در اولین مورد برای بستن VSD از آن به عنوان یک گردش خون جفتی استفاده شود و پس از آن برای رفع نقایص مادرزادی قلب که قبل از آن غیر ممکن بود به کار رود.

5- پس از آن ، ساخت اکسیژناتور بابل توسط Dewall – Lillehei  موفقیتی بزرگ محسوب می شد. با توسعه این اکسیژناتور در 1956 توسط Gott  و همکارانش  ، تدریجا" قسمت های پلاستیکی و یک بار مصرف به آن اضافه شد ، این پیشرفت ها موجب اجرای یک پرفیوژن ایمن  بین بیمار و تجهیزات اکسیژناسیون به وسیله چند لوله پلاستیکی و چند کلمپ گردید.

در سال 1956 تنها دو مرکز ، این جراحی ها را انجام می دادند و محققان مجبور بودند برای دیدن جراحی قلب باز از هر جای دنیا به این دو مرکز مراجعه کنند.1- دانشگاه مینه سوتا در میناپولیس  و 2- مایوکلینیک در روچستر

6- Kolff  و همکاران  در سال 1956 نوعی اکسیژناتور غشایی یکبار مصرف را مورد آزمایش قرار دادند..  Clows  و  Neville هم مجموعه ای از وسایل لازم برای مطالعات تجربی خود با اکسیژناتور غشایی را توصیف کردند.این مجموعه در 1958مورد توجه قرار گرفته و برای کلینیکال پرفیوژن مناسب تشخیص داده شد.

7- در سال 1966، Dewall  و همکاران اولین اکسیژناتور پیشرفته  بابل هاردشل ، توام با مبدل حرارتی یکبار مصرف از پیش استریل شده را طراحی کردند. کفایت اکسیژناسیون این اکسیژناتور در دانشگاه مینه سوتا مورد بررسی قرار گرفت.

8- دکتر  Lillehei به همراه Lande  و همکاران در سال 1967  اولین شکل کوچک شده ، فشرده ، یکبار مصرف و اقتصادی اکسیژناتور غشایی را برای استفاده در کلینیک توصیف کردند.

جراحی قلب و پرفیوژن در ایران

1-بیمارستان سینا  آذر ۱۳۳۲ ( پروفسور عدل )

متن چاپ شده در روزنامه ها : عمل جراحی که آقای پروفسور عدل بر روی قلب انجام نمود ،برای معالجۀ تنگی دریچۀ قلب بوده است . به این ترتیب که پس از باز کردن سینه و پریکارد  ، قلب را شکافته و دریچۀ قلب بیمار را که تنگ شده بود بدون دید مستقیم و یا قطع جریان خون ورودی به قلب ، به اندازۀ کافی گشاد کرد( بدون استفاده از دستگاه پمپ ).

 2- گزارش اولين مورد عمل جراحي قلب باز در بیمارستان دادگستری بوسيله سرد كردن( پروفسور جواد هیات1341)

اولین عمل جراحی قلب باز در سال 1341 بر روی یک خانم 20 ساله با تنگی شریان ریوی به نام خانم نصرت یزدانی در بیمارستان دادگستری به روش هیپوترمی انجام دادند.( بدون استفاده از دستگاه پمپ) در آن زمان ماشین قلب و ریه مصنوعی در ایران نبود و او می دانست اگر دمای بدن به 28 درجه سانتی گراد برسد تحمل سلول ها ی قشر مغز در مقابل کمبود اکسیژن و خون از 3 دقیقه به 7 دقیقه می رسد. پس بیمار را بیهوش کرده و در وانی از آب یخ قرار دادند و پس از این که دمای بدنش به 30 درجه کاهش یافت فورا" او را از وان آب یخ خارج کرده و خشک نموده و عمل را با سرعت زیاد انجام دادند. دکتر هیات با همان روش هیپوترمی اولين مورد عمل جراحي قلب باز ايران جهت ترميم سوراخ بين دو دهليز را  در سال 1341در بخش قلب بيمارستان هزار تختخوابی  (امام خميني) انجام داد.

3- مرکز ملی قلب (تبریز- شهید مدنی)

در سال 1348 مرکز ملی قلب توسط پروفسور دکترعباس قلی دانشور به عنوان نخستین مؤسسه جراحی قلب در خاورمیانه با داشتن بخش مراقبت‌های ویژه به همراه آزمایشگاه‌های گازهای خونی و الکترولیت  در تبریز راه‌اندازی و افتتاح گردید.

اولين عمل جراحي قلب باز به وسيله دستگاه قلب و ريه مصنوعي (پمپ) در ايران

خانم غزال علیپور 41 ساله و اهل مهاباد در تاریخ 8/8/1348 با علائم نارسایی شدید قلب راست و چپ در بخش جراحی قلب بیمارستان بستری شدند . بعد از بررسی های اولیه تصمیم به تعویض دریچه میترال گرفته شد ولی به علت آندوکاردیت و آریتمی قلبی نزدیک به دو ماه تحت درمان دارویی بودند ، تا اینکه در روز 15/10/1348 به وسیله ی تیم جراحی قلب به سرپرستی پروفسور دانشور عمل جراحی تعویض دریچه میترال با موفقیت بر روی ایشان انجام پذیرفت.

تیم جراحی متشکل از افراد زیر بود:

1-گروه جراحی ، دکتر دانشور رئیس بخش  ، دکتر ناسی زاده ، دکتر ایوبی و دکتر پاشک انترن ثابت بخش جراحی قلب

2- گروه بیهوشی به سرپرستی دکترآرامی و کمک دکتر شجاعی

3- گروه پرفیوژن به سرپرستی آقای گاردنر ، دکتر ساجدی و خانم اعظم مرغابی

4- گروه طب داخلی : دکتر طباطبائی و دکتر حسنعلی مولوی

با حضور پروفسور گاردنر  (Gardner ) که از او با نام گادیالی نیز یاد می شود و در حقیقت اولین پرفیوژنیست در ایران از کشور امریکا بود ، عمل جراحی قلب باز بر روی خانم غزال انجام گردید . دکتر گادیالی (Gadialy ) هر سال به مدت یک الی دو ماه و تا قریب به چهار سال  به همراه آقایان دکتر شجاع و مرحوم دکتر سلیمی خلیق ، اداره پمپ قلب و ریه بیماران را در طی اعمال جراحی قلب را بر عهده داشتند. از سال 1353 آقای علی صحاف که تا آن موقع به عنوان تکنسین اتاق عمل مشغول بکار بودند به جمع این پرفیوژنیست ها اضافه شدند .

4- بیمارستان سعادت آباد (شهید مدرس)

جراحی قلب بیمارستان شهید مدرس (سعادت آباد ) از اوایل دهه 50  توسط دکتر خوانساری افتتاح گردید. ایشان به همراه دو پرفیوژنیست از کشور پاکستان به نام های سید نصرت حسین رضوی و محمود طارق اعمال جراحی قلب را انجام می دادند. آقای حسن احمدی با آموزش در کنار این افراد،  اولین پرفیوژنیست ایرانی در بیمارستان مدرس  بود که به این حرفه تخصصی وارد گردید.

5- بيمارستان سعدی شیراز (شهيد دكتر فقيهي)

دکتر هرمز آذر در سال 1352 اولین عمل جراحی قلب باز شیراز را بر روی یک کودک 5/4 سال با موفقیت انجام داده اند. دکتر شهید ثالث ( اهل کشور مصر ) بعنوان پرفیوژنیست ، ایشان را همراهی کردند . پس از دکتر آذر  اقای دکتر رهبر اعمال جراحی را به همراه پرفیوژنیست سرکار خانم افراسیابی که در آمریکا دوره پرفیوژن را دیده بود انجام دادند.

6- پرفیوژن در بیمارستان شهید رجایی

در حالی که 6 ماه از شروع به کار بیمارستان گذشته بود ، بیمارستان شهید رجایی(ملکه مادر سابق) در مرداد ماه 1353 افتتاح گردید .

دکتر سیاوش خوانساری که در بیمارستان مدرس مشغول به خدمت بود، اولین عمل قلب را در بیمارستان شهید رجایی انجام دادند و اسکراب ایشان آقای خیرمند بودند..اولین سرپرستار وپرفیوژنیست بیمارستان خانم شیده ابراهیمی بود که در آمریکا دوره پرفیوژن را گذرانده و با کمک دکتر خوانساری به پرسنل ایرانی ، پرفیوژن را آموزش داد.

پس از این سال ها مراکز مختلف جراحی قلب در سراسر کشور تاسیس و به خدمت گذاری مشغول شدند.

بر گرفته از کتاب : تاریخچه پرفیوژن وجراحی قلب در جهان و ایران  (حمید شفیعی – آمنه قنبری –اصغر همدانی)